Wielkanoc na Warmii i Mazurach – tradycje, wierzenia i obrzędy 

Przygotowania do świąt – palmy i mistyczne rytuały

Na Warmii, w ostatnią niedzielę przed Wielkanocą, odbywało się święcenie palm – niewielkich, skromnych wiązanek, które następnie zatykano za święte obrazy w domach. Zwyczaj ten nie był jednak praktykowany na Mazurach. 

Wielki Piątek, dzień żałoby i refleksji, wiązał się z interesującymi rytuałami, które łączyły chrześcijańskie przekazy z dawną magią ludową. Jednym z nich było palenie najstarszego krzyża we wsi – wierzono, że jego popiół ma moc ochronną i zapobiega chorobom przez cały rok. 

W ten dzień chłopcy biegali po wioskach z drewnianymi klekotkami, ogłaszając żałobę po śmierci Chrystusa. Wieczorem mieszkańcy biczowali swoje łydki gałązkami tarniny, co miało symbolizować rany Chrystusa i przynosić duchowe oczyszczenie. 
 

Wielka Sobota – oczyszczenie wody i ognia

W Wielką Sobotę odbywało się święcenie wody i ognia – ludzie przynosili do swoich domów węgielki z kościoła oraz wodę święconą, którą gospodarz kropił dom, budynki gospodarcze oraz wnętrza izb. Obrzęd ten miał zapewnić ochronę przed złymi mocami i chorobami. 

Interesującą tradycją było „chodzenie po kołaczach” – chłopcy wędrowali od chałupy do chałupy, śpiewając pieśni religijne, za co byli częstowani ciastem lub jajkami. 
 

Wielka Niedziela – świt pełen mocy

Pierwszego dnia świąt, jeszcze przed wschodem słońca, mieszkańcy udawali się nad rzeki i strumienie, aby się w nich obmyć. Obrzęd ten miał zapewnić zdrowie i urodę na cały rok. Kluczowym warunkiem było zachowanie ciszy oraz nieoglądanie się za siebie. 

Po rytualnym oczyszczeniu wierni uczestniczyli we mszy rezurekcyjnej, a następnie wracali do domów na śniadanie wielkanocne, które było stosunkowo skromne. Jadano twaróg, masło, chleb oraz różne rodzaje kucha – tradycyjnego ciasta. Dopiero wieczorem podawano wystawniejszy posiłek, w którym nie brakowało wędlin, pieczonego drobiu i boczku. 
 

Radosne świętowanie – zabawy i rodzinne tradycje

W Niedzielę Wielkanocną unikano kontaktu z sąsiadami, skupiając się wyłącznie na rodzinie. Był to czas radości i zabawy. Dzieci szukały ukrytych przez „zajączka” podarków, a młodzież zakładała się, kto zje najwięcej jajek – nierzadko kończyło się to bólem brzucha, ale i salwami śmiechu. 

Poniedziałek wielkanocny miał zupełnie inny charakter – młodzież od świtu smagała się gałązkami wierzbiny, brzozy lub jałowca. Przygotowane kilka tygodni wcześniej gałązki miały się zazielenić, symbolizując wiosenne odrodzenie życia. Wędrowne grupy śpiewały pieśni, często humorystyczne, i zbierały „wykup” – jajka, ciasta, kiełbasy. 

Mazurskie tradycje – niezwykłe zwyczaje

Niektóre obrzędy wielkanocne miały szczególnie magiczny i symboliczny wymiar. Malowanie pisanek naturalnymi barwnikami, np. łupinami cebuli, i wieszanie ich na drzewach, aby rosły bujnie. Zakopywanie pisanek u progu domu, co miało chronić przed złymi duchami.  Zakaz chodzenia boso, by uniknąć wrzodów i chorób nóg. Gospodyni siadała gołą pupą na czapce męża i podawała groch kurom, aby się dobrze niosły.

Dawne święta wielkanocne na Warmii i Mazurach były niezwykle barwne i pełne rytuałów, które łączyły chrześcijańskie obrzędy z ludowymi wierzeniami. Część z tych tradycji przetrwała do dziś, inne odeszły w zapomnienie, pozostając jedynie w przekazach historycznych i etnograficznych. 

Zobaczcie, jak wyglądały Święta Wielkanocne na Mazurach

- W chatach ze wsi Gązwy, Kaborna oraz ze wsi Nowe Kawkowo przygotowaliśmy dla Państwa wystawy świąteczne. Każda z wystaw nawiązuje do innego czasu obrządków i zwyczajów Wielkiego Tygodnia. W chałupie pochodzącej z...